فاویسم در کودکان: بیماری حساسیت به باقلا | علائم، پیشگیری و درمان در رشت و گیلان
فاویسم یا کمبود آنزیم G6PD یکی از بیماری‌های نسبتاً شایع ژنتیکی در نواحی شمالی ایران از جمله رشت و گیلان است. این بیماری باعث می‌شود کودک نسبت به برخی مواد غذایی و داروها، به‌ویژه باقلا، واکنش شدید نشان دهد. آشنایی با علائم و راه‌های پیشگیری می‌تواند از بروز بحران‌های ناگهانی در کودکان فاویسمی جلوگیری کند.
فاویسم چیست؟
فاویسم نوعی کمبود آنزیم گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز (G6PD) در گلبول‌های قرمز خون است. این آنزیم در برابر مواد اکسیدکننده نقش محافظ دارد. نبود این آنزیم باعث می‌شود گلبول‌های قرمز در مواجهه با مواد محرک تخریب شوند و کم‌خونی حاد همولیتیک ایجاد شود.
این بیماری ارثی است و معمولاً در پسران بیشتر از دختران بروز می‌کند.
علائم فاویسم در کودکان
- رنگ پریدگی ناگهانی
- ادرار تیره (شبیه چای یا کوکاکولا)
- زردی چشم و پوست
- ضعف و بی‌حالی
- نفس‌تنگی
- ضربان قلب بالا
- در موارد شدید: نارسایی کلیه یا شوک
چه موادی برای کودک مبتلا به فاویسم خطرناک هستند؟
- باقلا (خام یا پخته)، حتی اگر مادر شیرده آن را مصرف کرده باشد
- برخی داروها شامل:
- آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل کوتریموکسازول
- داروهای ضد مالاریا
- برخی داروهای تب‌بر
- مواد شیمیایی مانند نفتالین (گلوله‌های ضد بید)
- برخی غذاهای کنسروی یا حاوی نگهدارنده‌های خاص
تشخیص فاویسم چگونه انجام می‌شود؟
با آزمایش خون به نام G6PD quantitative assay می‌توان میزان آنزیم را سنجید. این آزمایش اغلب در بدو تولد یا در اوایل کودکی و به‌ویژه در صورت سابقه خانوادگی انجام می‌شود. در رشت، این آزمایش در بسیاری از آزمایشگاه‌ها در دسترس است.
درمان حمله‌ی فاویسم
در صورت بروز علائم، کودک باید فوراً به پزشک یا اورژانس منتقل شود. اقدامات درمانی شامل:
- قطع مصرف ماده‌ی محرک
- تزریق مایعات و الکترولیت‌ها
- در موارد شدید، تزریق خون
- پایش عملکرد کلیه، فشار خون و ادرار
چگونه از حمله‌ی فاویسم پیشگیری کنیم؟
- خودداری کامل از مصرف باقلا توسط کودک یا مادر شیرده
- اطلاع‌رسانی به معلمان، مربیان و اطرافیان
- داشتن کارت هشدار پزشکی (Medical ID)
- پرهیز از داروهای ممنوعه؛ فقط با تجویز پزشک
- بررسی ترکیبات خوراکی‌ها و داروهای صنعتی قبل از مصرف
توصیه به والدین در رشت و گیلان
با توجه به مصرف بالای باقلا در غذاهای سنتی گیلانی، آگاهی خانواده‌ها اهمیت زیادی دارد. اگر فرزندتان فاویسم دارد یا مشکوک هستید، با یک پزشک کودکان در رشت مشورت کنید و فهرست کامل مواد غذایی و دارویی ممنوعه را دریافت نمایید.
درباره نویسنده
دکتر محمد مهدی کرم‌بین، متخصص اطفال، کودکان و نوزادان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی گیلان هستند. ایشان متولد شهر رشت بوده و تحصیلات پزشکی عمومی خود را در دانشگاه علوم پزشکی ایران و تخصص کودکان را در دانشگاه علوم پزشکی تهران به پایان رسانده‌اند.
دکتر کرم‌بین از سال‌ها پیش به‌عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه علوم پزشکی گیلان مشغول به تدریس دانشجویان پزشکی و دستیاران تخصصی بوده‌اند و در سال ۱۳۹۱ به مرتبه دانشیاری ارتقا یافته‌اند. ایشان مجری طرح‌های غربالگری مانند تالاسمی و فاویسم در استان گیلان بوده و نویسنده چندین جلد کتاب و بیش از ۳۰ مقاله علمی داخلی و بین‌المللی هستند.
دکتر کرم‌بین هم‌اکنون در شهر رشت، در بیمارستان گلسار و همچنین در مطب شخصی خود مشغول به ارائه خدمات پزشکی به نوزادان و کودکان هستند.
